Ghi chú về một giai thoại quốc tế

Dạo này mỗi tối, trước khi đi ngủ, tôi đọc cuốn Đời tôi của Marcel Reich – Ranicki. Đọc đến giai thoại kinh điển về sự đi dạo, ở những trang 228 – 229, tôi phá ra cười. Đó là những dòng viết có liên quan đến Stanislaw Jerzy Lec mà theo tìm hiểu của tôi sau đó, được xem là nhà thơ, nhà văn trào phúng, nhà cách ngôn xuất sắc của Ba Lan thế kỷ XX. Thời điểm Marcel Reich – Ranicki gặp Lec (năm 1944), Lec đã có tiếng tăm nhưng chưa nổi tiếng bằng sau này. Theo những gì Marcel Reich – Ranicki mô tả, dù không hoàn toàn theo lối khẳng định, từ cuộc gặp gỡ đầu tiên ấy cho đến về sau, Lec vẫn vậy. Là một con người tự cao luôn chỉ thích nói về mình, không bao giờ quan tâm đến những gì xảy đến trong cuộc đời người đối diện. Nhưng đồng thời, theo cách nhìn hóm hỉnh và chắt lọc chi tiết của Reich – Ranicki, người ta cũng thấy sự tự cao ở Lec là sự tự cao vĩ đại của một nhà văn có tài và không phải không hài hước. Cái đoạn khiến tôi đang mắt nhắm mắt mở cũng phải phá ra cười là như thế này :

Sau khi kể rằng trong suốt chuyến bay với một đồng nghiệp, Lec chỉ nói về chính mình đến mức người này phải hỏi lại ông có nhận thấy điều đó không, Lec trả lời bằng câu hỏi ngược lại: "Thế anh có đề tài nào hay hơn không ?", Reich – Ranicki chuyển tiếp câu chuyện bằng một kỷ niệm của chính ông với Lec trong một chuyến đi dạo :

"Gần nửa thế kỷ trước, Lec và tôi đi dạo khá lâu… Lec nói không ngừng…Sau chừng một giờ, đột nhiên ông nói: "Tiếp tục thế này thì không được. Nãy giờ chúng ta toàn nói về tôi. Bây giờ chúng ta hãy nói về ông. Ông hãy cho biết ông thấy quyển sách mới nhất của tôi thế nào?".

Sự duyên dáng của Marcel Reich – Ranicki trong đoạn viết này khiến tôi vô cùng thích thú và cảm thấy kiểu tự coi mình là trung tâm của Stanislaw Jerzy Lec  nếu có khó ưa thì cũng không khó ưa chút nào, ngược lại rất thú vị và hài hước. Tuy nhiên, tôi vẫn băn khoăn liệu có hàm ý châm biếm nào không trong những dòng viết ấy và nhất là khi Reich – Ranicki xác nhận Lec trọng thị ông, xem ông là một nhà phê bình xuất sắc chỉ bởi ông có một bài điểm sách nhiệt tình về quyển Những ý nghĩ mộc mạc của Lec – bài phê bình duy nhất của Ranicki mà Lec đọc? Và rằng "một tác giả nghĩ thế nào về một nhà phê bình tùy thuộc vào nhà phê bình viết gì về tác giả ấy, đặc biệt về quyển sách mới nhất của ông ta"?