Bồng bềnh Chai thời gian*

Tôi được tặng quyển sách này vào tháng 12 năm ngoái (khi viết cụm từ "tháng 12 năm ngoái", tôi lại không sao không cảm thấy thời gian trôi nhanh như vậy – tôi nghĩ dạo gần đây tôi hơi bị ám ảnh bởi hai chữ "thời gian", tôi vẫn như thấy mọi thứ vụt trôi như tia chớp, còn mình thì mãi thơ thẩn bất định ở nơi xa xăm nào đó và nghĩ thế tôi lại hơi hoảng lên một chút). Vừa hay quyển sách cũng bồng bềnh hương vị thời gian, dòng chảy của ký ức về một khoảng đời đã qua, khoảng đời thanh xuân với rất nhiều nỗi buồn song nếu so với tương lai mờ mịt phía trước, khoảng đời ấy có lẽ vẫn âm ỉ một giai điệu đẹp nhất trong đời. 

Văn học Thái. Chà, tôi hơi tặc lưỡi khi cầm trên tay. Tôi không có khái niệm về văn học Thái. Điều tôi hình dung ngay trong đầu lại là mấy bộ phim truyền hình Thái mà dạo sau này ngày càng được trình chiếu nhiều hơn tại Việt Nam. Diễn viên đẹp, cảnh sắc lung linh, đời sống Thái như được dát vàng… Tuy thế tôi chưa bao giờ ưa thích và xem chúng. Bởi những màn đối thoại huyên náo và những chủ đề thù hận đeo đuổi dai dẳng trong các bộ phim ấy. Tôi tự hỏi không biết với một hình thức nghệ thuật khác, như văn chương, thì liệu những đấu khẩu ồn ào, những căng thẳng giai cấp, những thù hằn giận dữ có vẫn hiện diện trong câu chuyện thuộc về đời sống Thái này (nhưng có thể vì là văn chương nên khả dĩ được phương thức này chuyển hóa một cách trầm lắng hơn ?!).

Bạn nói trước đây là tiểu thuyết lãng mạn, không nặng nề, không chính trị. Có lẽ đây là kiểu khởi đầu dễ chịu để đưa ta vào một tác phẩm nào đó. Và với tôi, ít nhất tác phẩm đã đem đến một không gian lắng đọng hơn tôi mong đợi, mặc dù cũng không thiếu những chi tiết cho thấy xã hội Thái hàm chứa nhiều mâu thuẫn từ trong gia đình đến ngoài xã hội với kiểu giải quyết gắn khá nhiều với tính bạo lực. Dù sao nếu đây là tác phẩm văn học Thái đầu tiên tôi đọc (kỳ thực đúng là vậy) thì tôi nghĩ mình vẫn sẵn lòng đọc tiếp các tác phẩm khác đến từ xứ sở chùa vàng. 

Câu chuyện trong "Chai thời gian" mở ra từ giai điệu của bài hát cùng tên ấy. Như sợi dây dẫn đến vùng ký ức quan trọng nào đó, giai điệu cũ của bài hát gợi nhắc Nat nhớ về những năm tháng của tuổi hoa niên. Ở đó, Nat có ba người bạn thân, Eik, Chai, Porm, những người bạn từng như hình với bóng trong những năm tháng học trò, từng mỗi ngày đi bộ cùng nhau trên con đường rợp bóng cây kèn hồng, từng muốn được cùng nhau mãi mãi đi chung trên một chuyến xe... Ở đó, có mối tình đơn phương lặng lẽ của Nat dành cho Jorm, có con đường nhỏ cậu thường cùng Jorm sánh bước sau những buổi học vĩ cầm, có quán cóc nơi cậu đưa Jorm đến để cùng nhau nghe đi nghe lại bài hát Chai thời gian… Những thời khắc êm đềm tưởng chừng kéo dài mãi mãi. Nhưng rồi tất cả bọn họ, mỗi người bị cuốn vào những biến cố lớn trong đời để rồi con đường từng chung bước ấy rẽ những lối đi khác nhau … Có người (là lý tưởng hay cố chấp) đã nằm lại vĩnh viễn ở tuổi thanh xuân, có người sống đấy mà từ lâu đã mất phương hướng làm người, có người phiêu bạt ở nơi xa xăm nào đấy, có người cất giữ trong tim bao vui buồn về khoảng đời đã qua, có người thờ ơ mà tiến bước…Câu chuyện lần hồi xuất hiện dày đặc những mất mát, đổ vỡ không tránh được đã gây nên những tổn thương tinh thần cho từng phận người nhưng bằng cách nào đó, tác giả không để độc giả chìm sâu theo nỗi đau nào. Có lẽ vì ký ức chỉ mang dáng dấp của nỗi buồn mà không còn là chính nỗi buồn ấy. Cái còn chăng là không khí u hoài, là sự man mác nhiều tiếc nuối mà cũng là sự chấp nhận nhẹ nhàng những gì đã qua…

Được xuất bản tại Việt Nam vào năm rồi nhưng bản gốc tiếng Thái của "Chai thời gian" ra mắt lần đầu năm 1985 và bối cảnh câu chuyện là những năm 70. Điều này cho thấy cho thấy dù là từ thập niên 70 - 80, bản thân câu chuyện vẫn mang hơi thở thời đại. Những xung đột gia đình thậm chí gợi cảm giác rất quen thuộc ở Việt Nam (cái cách mà một gia đình tan vỡ - những cuộc ngoại tình, sự dày vò nhau của người lớn, những cuộc cãi vã như không thể nào kết thúc…, rồi những đứa trẻ lớn lên cô đơn trong những gia đình tan vỡ ấy, cách chúng tự mình đối diện và vượt qua khó khăn, những chọn lựa tương lai bị định hình bởi cha mẹ… - thật hiếm khi đọc sách của một tác giả nước ngoài mà tìm thấy trong đó sự tương đồng đến thế). Về phương diện chính trị, dù không đi sâu, "Chai thời gian" vẫn hé mở tình hình bất ổn của xã hội Thái với những cuộc biểu tình chống đối và những đàn áp có thể nói là không hoàn toàn nhân đạo, đặc biệt đối với những đối tượng chỉ là học sinh – sinh viên trên ghế nhà trường. Vì những điểm này, tôi không nghĩ "Chai thời gian" là tiểu thuyết lãng mạn đơn thuần tuy nhiên hiện thực cuộc sống dù tàn nhẫn đến đâu cũng được phản ánh thông qua tâm tư phảng phất u buồn của Nat và bằng một giọng văn mềm mại, trầm tĩnh khiến cái hiện thực đó cũng ít nhiều trở nên lãng mạn và ít khắc nghiệt như thực tế hơn.

Câu chuyện kết thúc khi bài hát Chai thời gian vẫn phát ra từ chiếc máy hát tự động. Và tôi biết rằng, cũng như Nat, bài hát ấy vẫn sẽ mãi vang vọng trong tâm trí cậu như không bao giờ kết thúc dù máy hát có chuyển sang đĩa khác chăng nữa, bất cứ ai từng có một bài hát như vậy trong tuổi thanh xuân, ở những thời khắc nào đó trên đường đời, có thể là ngay lúc đang vội vã, cũng có thể khựng lại, nghe trong tâm trí mình những xôn xao của thuở vào đời. Dù dòng người hôm nay đang tiến về phía ngày mai và bạn thuộc về số họ, giai điệu ấy vẫn lẩn khuất đâu đó trong sâu kín tâm hồn bạn. Và đột ngột trở về. Một thời thanh xuân tha thiết…

“Nếu cất được thời gian trong chai

Điều đầu tiên tôi mong được làm

Là chắt chiu dành dụm từng ngày

Cho tới khi vĩnh hằng trôi qua

Chỉ để dành trọn chúng bên em

Nếu có thể khiến tháng ngày kéo dài bất tận

Nếu lời nói có thể biến ước ao thành hiện thực

Tôi sẽ lưu giữ mỗi ngày như báu vật

Và vẫn mãi như vậy

Tôi sẽ dành trọn chúng bên em

Nhưng dường như chẳng bao giờ đủ thời gian

Để làm hết những điều mình muốn

Một khi ta nhận ra mình khao khát điều chi

Tôi đã tìm kiếm đủ lâu để hiểu rằng

Em chính là người

Mà tôi muốn đồng hành qua thời gian

Nếu tôi có một chiếc hộp chỉ dành cho ước nguyện

Và những giấc mơ không bao giờ thành hiện thực

Chiếc hộp đó sẽ chẳng có gì đâu

Ngoài ký ức

Về cách em đáp lại những ước nguyện kia.”**

---

*Chai thời gian, Prabhassorn Sevikul, May - Hoàng Quyên dịch, NXB Thời Đại và Nhã Nam, 2013.

**Bài hát Chai thời gian - Jim Croce, trích từ *.