Nắng tháng tám - William Faulkner

Dù sở hữu một cốt truyện hấp dẫn: ban đầu (một phần do cách mà đội ngũ làm sách giới thiệu), bạn dễ nghĩ Lena hay Hightower là nhân vật chính, nhưng sau bạn nhận thấy nhân vật chiếm phần lớn tác phẩm là Joe Chirstmas, với cuộc đời phiêu bạt, chứa trong nó rất nhiều cay đắng, dục vọng, bạo lực, tội ác và cuối cùng là sự giải thoát; bên cạnh đó, những số phận con người, đa phần sống câm nín dưới bầu không khí dồn nén, ngột ngạt của nạn phân biệt chủng tộc, với không ít ám ảnh dày vò -  tôi thấy khá khó nhọc khi đọc tác phẩm này. Tôi đọc vào  mỗi cuối tuần hoặc những buổi tối và điều lạ lùng là cứ chỉ mươi trang thì tôi bắt đầu rơi vào trạng thái gà gật, dù việc đọc những cuốn sách có dung lượng lớn không hẳn quá xa lạ với tôi. Tôi được tặng cuốn này vào khoảng giữa năm nay. Và mãi gần đây tôi mới đọc xong.

Có lẽ bởi lối hành văn không hấp dẫn (với tôi): mang phong vị miền Nam, tuy khá chân chất nhưng vì lẽ nào đó, trong ngôn từ vẫn có sự trúc trắc đôi khi rất khó hiểu. Hoặc hiện thực khắc nghiệt (khiến tôi không thể không nghĩ vùng Jeffferson trong truyện hẳn giống với hoang mạc, bị thiêu đốt dưới ánh nắng mặt trời, chẳng có gì mọc nổi, khắp nơi chỉ là cát nóng bỏng, khô nghiệt, y như tâm hồn của dân xứ này). Dường như ít tìm thấy tình yêu trong Nắng tháng tám, dù hẳn là có chứ, ít ra với Byron và Lena, dù có ít biểu lộ bằng ngôn từ chăng nữa. Hay do thủ pháp đảo thời gian, đặc biệt khi càng về cuối tác phẩm, khiến vài tình tiết trở nên càng khó nắm bắt. Tôi thấy mơ hồ về cái chết của những nhân vật. Và tôi cũng không nhìn thấy thứ ánh sáng như lời bạt nhắc đến. Khi gấp cuốn sách lại, tôi chỉ nghĩ kết thúc có một tia hy vọng nào đó. Nhưng cụ thể là gì thì tôi không biết. Đọc lời bạt, tôi cứ liên tưởng đến một thứ ánh sáng choáng ngợp, lung linh và như là sẽ gột rửa tâm hồn người – kiểu ánh sáng tái sinh, sẽ xuất hiện vào khoảnh khắc kết thúc cuốn sách. Nhưng tôi đã lật qua hết những trang cuối tác phẩm mà chỉ bị những rối rắm làm trĩu mày. Tôi chưa nhìn thấy ánh sáng của vầng hào quang.

Trong cuốn sách có in kèm hai bài viết của tác giả Nhật Chiêu, hẳn để độc giả có cái nhìn rõ về Faulkner và những sáng tác của ông . Tuy vậy, bài viết in ở phần đầu cuốn sách lại bất đồ tóm tắt toàn bộ nội dung của tác phẩm, trong khi Nắng tháng tám hàm chứa nhiều tình tiết mà độc giả nhẫn nại có thể từ từ khám phá theo từng trang sách. Cái tóm tắt ấy như kẻ phá bĩnh, cái bất ngờ trong diễn biến câu chuyện nếu có thì cũng đã mất đi rồi. Bài viết in ở phía cuối, điểm qua những nét chính trong sáng tác và đồng thời tóm tắt hai tác phẩm khác trong sự nghiệp của Faulkner, nhìn chung không liên quan gì đến Nắng tháng tám. Tôi nghĩ sẽ hợp lý hơn nếu người ta bỏ qua cái đoạn tóm tắt ở phần đầu kia đi và thay vì viết tản mác về những tác phẩm khác thì tập trung vào chính bản thân tác phẩm trong cuốn sách này, ngõ hầu giúp độc giả hiểu sâu hơn qua lăng kính người khác. Việc khái quát những tác phẩm còn lại trong sự nghiệp của tác giả, nếu muốn, có thể dành chúng cho chính tác phẩm ấy trong cuốn sách thuộc về nó. Dù thật thà cho rằng đây là tác phẩm khiến mình cảm thấy vất vả khi đọc thì chính mấy điểm này trong hai bài viết in kèm mới là điểm khiến tôi thấy đáng tiếc nhất.

…đám đàn bà có thể tốt bụng mà không thực sự có lòng trắc ẩn. Đám đàn ông bây giờ cũng vậy, có lẽ. Nhưng chỉ có những mụ đàn bà xấu tính mới có thể tỏ ra tốt bụng với một người đàn bà khác đang cần lòng trắc ẩn – tr. 27.

Con người. Tất cả mọi người. Nó sẽ khước từ cả trăm cơ hội để làm điều thiện chỉ cốt đổi lấy một cơ hội xía vào việc người khác mà không ai mở miệng yêu cầu. Nó sẽ bỏ qua và quên thấy các cơ may, các thời cơ để làm ra tiền tài, danh vọng và việc thiện, và đôi khi cả việc ác nữa. Nhưng nó sẽ không bao giờ bỏ qua một dịp nào để xía vào việc người khác – tr.42.

Con người biết quá ít về đồng loại của mình ! Dưới mắt chúng ta, đàn ông và đàn bà đều hành động dựa theo cùng những lý do thúc đẩy ngay chính chúng ta, nếu chúng ta điên khùng tới mức làm những gì mà họ đang làm – tr.71.

  

…con người khắp nơi đều giống nhau, nhưng dường như ở thành phố nhỏ, nơi mà người ta khó phạm điều ác hơn, nơi mà đời sống riêng tư dễ bị soi mói hơn, thì người ta lại có thể bịa đặt nhiều chuyện hơn về kẻ nọ, người kia – tr.100.

Tất cả những gì mà một con người có quyền hy vọng, chính là người ta để mình sống yên ổn giữa đồng loại của mình – tr. 104.

Nếu trẻ con có thể chấp nhận người lớn như là người lớn, người lớn lại không bao giờ có thể chấp nhận trẻ con như là trẻ con, mà là như người lớn – tr. 183.

Và cha là người Pháp, một nửa đó. Đủ Pháp để tôn trọng tấm lòng yêu thương của bất cứ ai đối với cái đất nước này mà trên đó ông và cha mẹ ông đã sinh ra, và đủ để thấu hiểu là một con người bao giờ cũng phải hành động theo như những gì mà đất nước, nơi họ sinh ra, đã dạy họ hành động – tr. 329.

Có quá nhiều chuyện xảy ra. Đúng là như vậy. Con người thực hiện, làm phát sinh ra quá nhiều chuyện hơn là nó có thể hay có lẽ phải chịu đựng. Nhờ vậy mà nó nhận thấy là nó có thể chịu đựng bất cứ chuyện gì. Đúng vậy. Và vì vậy đây mới là điều khủng khiếp : nó có thể chịu đựng bất cứ chuyện gì, bất cứ chuyện gì – tr.384.

Có cái giá phải trả khi ta là người tốt, chẳng khác nào như khi ta là người xấu ; một tổn phí phải trả. Và chính những người tốt không thể từ chối cái hóa đơn đó khi nó đến. Họ không thể từ chối nó vì một lý do đơn giản là người ta không có cách buộc họ phải trả tiền cái hóa đơn đó. Giống như một người lương thiện mà đánh bạc vậy. Những người xấu cũng có thể từ chối nó ; đó là lý do tại sao không ai trông đợi chúng trả ngay lúc đó hay vào một lúc nào khác. Nhưng những người tốt thì không thể làm như vậy. Có lẽ khi trả nó để làm người tốt thì họ tốn nhiều thời gian hơn là khi trả nó để làm người xấu – tr.496.

Cuốn sách sâu sắc nhất trong tất cả các cuốn sách có thể trở nên sai lạc biết bao khi người ta muốn áp dụng nó vào cuộc sống – tr.616.

Có lẽ người ta có lý khi cho tình yêu vào trong sách… Có lẽ tình yêu không thể sống được ở nơi nào khác – tr. 616.

(Quế Sơn dịch, NXB Hội Nhà văn và Phương Nam Book, 2013)