Vương Trí Nhàn - Tạp chí tia sáng
"...Nhiều
lúc ngồi một mình tỉnh táo, đối diện với lương tâm, hẳn nhiều người
chúng ta phải công nhận là quanh mình số người hiền lành thánh thiện
ngày một ít, số khôn ranh kiếm chác ngày một nhiều thêm. Và tự ta nữa,
nghiêm khắc mà nói, ta cũng đang sống không phải như ta mong muốn. Ở đây
không nói tới những tội lỗi đã thành danh mục quản lý của pháp luật, mà
chỉ nói tới những thói xấu nho nhỏ những thói xấu vẫn bị coi là không
đáng kể, và dễ bị bỏ qua: Xoay xỏa vụ lợi. Làm dở báo cáo hay qua loa vô
trách nhiệm. Khéo léo tô vẽ mình trước cấp trên. Hùa theo đám đông, nói
cho đám đông vừa lòng, chứ không dám nói sự thật.. Có phải là không ít
thì nhiều, hàng ngày chúng ta đã để cho những thói xấu đó lộng hành? So
với con người lý tưởng mà ta muốn noi theo, khi bước vào đời, thì thật
ra ta đang xa dần, thậm chí có những phẩm chất tốt mà ta có từ lúc còn
trẻ và cứ tưởng giữ được mãi, bây giờ đã bị đánh mất.
Nay
không còn là lúc sợ ai lục vấn mình như cậu bé năm xưa nữa. Nhưng có
lẽ, với tư cách người có học, sống nhiều bằng ý thức, cũng nên quan sát
chính mình xem xem một quá trình tâm lý như thế nào đã xảy ra, khi ta tự
đánh mất một phần tốt đẹp ở con người mình như vậy.
Dưới đây là một vài nhận xét tôi rút ra từ kinh nghiệm bản thân và qua quan sát những người gần gũi chung quanh:
1.
Sự kiếm sống hàng ngày là một khái niệm lâu nay chúng ta hay lẩn tránh
và nó chỉ tồn tại như một giá trị ẩn, không được mang ra tính toán công
khai. Nhưng phải nhận nó vẫn là nhu cầu có thực, hàng ngày gây sức ép
với mọi người. Có nhiều việc ta biết là trái đạo lý song vẫn phải làm,
chẳng qua chỉ là nhằm kiếm thêm ít tiền bạc, để cùng với đồng lương còm
cõi, duy trì sự sống của bản thân và gia đình.
2.
Các thói xấu lấn lướt ta mỗi ngày một ít. Thời gian đầu ta thường vừa
làm vừa tự nhủ: chỉ chấp nhận đầu hàng lần này nữa thôi, sau sẽ không
bao giờ tái diễn! Nhưng càng về sau, sự dằn vặt càng thưa thớt đi. Đời
sống hàng ngày mang lại bao nhiêu căng thẳng mệt mỏi, khiến cho mỗi
người chỉ có cách trượt theo thói quen và tránh nhất là gây thêm cho
mình những phiền phức.
3.
Có một điều ta thường viện ra để an ủi, ấy là khi thử đưa mắt quan sát
thấy không phải chỉ có riêng mình làm bậy, mà chung quanh, cả những
người có uy danh hơn, có trách nhiệm hơn, cũng đâu có giữ được lý tưởng -
"Hơi đâu gái goá lo việc triều đình" - đấy là lý lẽ của những cái đinh
ốc bé nhỏ.
4.
Khái quát hơn. quả thật có nhiều việc thấy trái với lương tâm ta vẫn cứ
làm, vì xem ra chung quanh mình, mọi người đều hành động như vậy.
Mà
cảm giác sống theo tập thể ăn vào ta rất nặng. Ta sợ trở thành đơn độc
lại càng sợ mang tiếng là chơi trội, dám khác mọi người(!).
5.
Người ta ai mà chẳng vừa sống vừa trông trước trông sau xem cách sống
của mình được đánh giá ra sao, và được đền đáp ra sao. Đến lúc thấy bao
nhiêu cố gắng của mình cũng vô ích, những người tốt như mình thường thua
thiệt, còn những kẻ xấu cứ được đủ thứ và lại leo cao mãi lên thì đành
ngán ngầm buông xuôi (Sau khi phát hiện điều này, một số sẽ dãy dựa cốt
vớt lại ít quyền lợi mà họ cho rằng họ đáng được hưởng. Từ ấy trở đi, họ
dám sống rất tàn bạo).
6.
Chắc chắn trong ta không bao giờ chết hẳn con người lý tưởng, con người
tha thiết với sự nghiệp chung. Giả sử được xã hội dang tay dìu đỡ thì
sau những lầm lỡ ban đầu, cũng dễ tu tỉnh trở lại. Nhưng mọi chuyện quá ì
ạch. Có vẻ như điều mà xã hội mong đợi hơn cả ở các thành viên chỉ là
những câu khẩu hiệu chung chung. Cái phần suy thoái trong ta chớp ngay
lấy cơ hội thuận lợi đó. Nảy sinh tình trạng phân thân, sống một đằng,
nói một nẻo và bởi lẽ, trước mặt bàn dân thiên hạ, giữa thanh thiên bạch
nhật, ta vẫn luôn mồm nói điều tốt, nên càng yên tâm xoay xỏa kiếm chác
trong bóng tối.
7.
Đến lúc nào đó, ta chợt nhận ra "rằng quen mất nết đi rồi", có lẽ sẽ
không bao giờ hoàn lương được. Sự lo sợ có tới (lo sợ chứ không phải hối
hận) và để hóa giải, ta xoay sang cấu cúng, xin xỏ, hối lộ thánh thần.
Mê tín chính là mắt xích cuối cùng của sự tự làm hỏng, nhờ cô mê tín,
các khâu hoạt động khác có thể diễn ra một cách êm đẹp. Đại khái giống
như một thứ bảo hiểm!
Khi
một đứa trẻ đánh mất của quý gì đó, người ta phải căn vặn hỏi han xem
quá trình đánh mất diễn ra như thế nào bởi nghĩ rằng qua đó, giúp cho nó
biết tự giữ gìn của cải và từ nay trở đi không đánh mất nữa.
Quá
trình tha hoá, quá trình tự đánh mất mình ở chúng ta có chỗ khác. Ai
cũng chỉ sống một lần trên đời, cái gì mất đi thì vĩnh viễn không lấy
lại được nữa..."
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét